Samenwerking als sleutel voor duurzaam cultuurbehoud

Sinds Monique Spaltman in 2019 aantrad als directeur van Museum Borg Verhildersum, is er veel in beweging gezet. Mede dankzij haar energie en visie is de afgelopen jaren een collectief van zes Waddenmusea opgericht. Haar drijfveren zijn helder: niet alleen wil ze Museum Borg Verhildersum voor de toekomst behouden, maar ook het hele gebied de aandacht geven die het verdient. Tijdens deze missie werkt Monique nauw samen met Jenz Verbogt, vrijetijdsmakelaar voor het programma Vrijetijdseconomie van Economic Board Groningen. Jenz: ‘Samenwerking is de sleutel voor duurzaam cultuurbehoud. Vanuit ons programma leggen we vooral de verbindingen met organisaties binnen de Vrijetijdssector, waarbij in dit geval het borgen van de kwantiteit en kwaliteit van ons erfgoed centraal staat.’

Gronings DNA weerspiegeld in cultuur en erfgoed

Jenz merkt in zijn eerste jaren als vrijetijdsmakelaar dat cultuurbehoud hoog op de agenda staat: ‘Vanuit de provincie werd er een hele duidelijke rode draad gepresenteerd: erfgoed en cultuur zijn de basis voor het toerisme. Cultuurhistorie, bezinningstoerisme en erfgoedbehoud: allemaal thema’s die aan bod kwamen toen ik in gesprek ging met Museum Borg Verhildersum.’’ De overtuiging dat het DNA van Groningen besloten ligt in het erfgoed delen Monique en Jenz. De eerste kennismaking geeft genoeg stof tot nadenken: ‘De intrinsieke motivatie en het harde werk van Monique in combinatie met de vrijwilligers raakten mij: als ondernemer en vrijetijdsmakelaar zie ik hoe belangrijk gedreven mensen zijn om een organisatie te stuwen, zeker in deze erfgoedsector. Ik vind het bewonderenswaardig hoeveel Monique in het behoud van de Museum Borg steekt: maar dit geeft ook gelijk een uitdaging. Je wil deze kennis over het gebied verankeren en niet laten rusten op de schouders van één gepassioneerde medewerker en een team vrijwilligers.’

Het verhaal van 3000 jaar leven aan de Waddenkust

Monique begeleidde de fusie van Vrijdag en brengt bij Museum Borg Verhildersum dezelfde daadkracht mee. Ze vertelt gepassioneerd over de drive achter haar werk: ‘De borg is bijzonder omdat hij sinds de 14e eeuw bewaard is gebleven. Ook de landerijen stammen uit die tijd. Het is een uniek gebouw en landschap: de borg is één van de weinigen die er nog over is. Groningen heeft een bijzondere geschiedenis, met zelfbestuur tot 1594. Bijzonder wapenfeit: Amsterdam werd pas in de 14e eeuw gesticht, toen hadden we hier al een rijk landschap met grootse borgen. Dit is het oudste bewoonde gebied van Nederland; ik zeg weleens dat de beschaving van Nederland is begonnen in Groningen. Een deel van die geschiedenis zit gehuisvest in onze Borg, maar ook in de vijf andere Waddenmusea. Samen vertellen we het verhaal van 3000 jaar leven langs de Waddenkust.’

Verduurzaming en vrijwilligers

De uitdaging van het duurzaam verankeren van de kennis over de geschiedenis van het gebied en de borg zelf kent verschillende oorzaken. Veel kennis zit bij de huidige medewerkers en vrijwilligers, maar de tijd is beperkt om deze goed te archiveren en opslaan voor langere tijd. Monique vertelt hierover: ‘Echt vooruitkijken is lastig. Terwijl je eigenlijk stappen wil zetten om de kennis en de rijkdom van de borg voor de komende 100 jaar vast te leggen. Dat wordt ook gehinderd doordat mijn tijd voor 80% wordt opgeslokt door het vinden en verantwoorden van gelden voor het behoud van de borg en het monumentale groen eromheen. De resterende tijd gaat naar de
organisatie van exposities en publiek trekken.’ Monique ziet die verhoudingen het liefst omgedraaid, zeker nu toerisme door de provincie Groningen is aangemerkt als groeisector. Jenz: ‘De borgen, kloosters en het openluchtmuseum zijn daarvoor essentieel. Maar er is te weinig geld voor het verduurzamen en onderhouden. Daar moet een oplossing voor komen. Het verdwijnen van een borg als deze zou een slag zijn voor de hele provincie. Daarnaast moeten we ons goed realiseren dat de cultuursector draait op ‘vrijwilligers’ en die doelgroep wordt steeds schaarser en ouder. Daarom is het van belang deze sector ook economisch te versterken en is aandacht voor de vele uitdagingen en voor efficiënt samenwerken cruciaal.’

Jenz en Monique trekken regelmatig samen op om precies deze uitdaging onder de aandacht te brengen van provincie, gemeenten en bedrijven. Jenz: ‘Als ik in de provincie raakvlakken zie met de missie van Monique, maak ik de verbinding. Onlangs heb ik haar nog aangedragen als spreker op een congres: haar verhaal mag gehoord worden. Bij ons programma Vrijetijdseconomie ben ik altijd op zoek naar brede verbindingen: we moeten op elkaars schouders staan, elkaar vasthouden en versterken om zo verder te bouwen aan deze mooie provincie. Dat betekent zoeken naar nieuwe structuren, strategisch denken en geld verdienen waar nodig en mogelijk. Als wij in Groningen vinden dat cultuur ons fundament is, dan moeten we het professioneler en duurzamer borgen.’

Samenwerken voor een blijvende erfenis

Monique is blij met de samenwerking met Jenz en het programma Vrijetijdseconomie: ‘Jenz is een sterke, enthousiaste verbinder en een echte aanjager. Hij bekijkt zaken vanuit een economische agenda en krijgt met zijn oeverloze energie mensen in beweging. Dat is nodig omdat er ook op een hoger niveau nagedacht moet worden over de verankering van erfgoed. Het is fijn spiegelen met hem: samen komen we verder. Dat zie ik ook in de samenwerking met de andere vijf Waddenmusea: sinds die nauwere band er is, kunnen we veel meer reclame maken en bezoekers trekken.’ De samenwerking ziet Jenz ook als belangrijk uitgangspunt, maar vult ook aan: ‘Het begint ook bij het geloof dat we dit belangrijk vinden als provincie. Dat de verhalen verteld worden en het erfgoed behouden. De ontstaansgeschiedenis moeten we vieren: historisch belang is net zo belangrijk als economisch belang.’

Onvervangbaar erfgoed

De komende periode staat in het teken van verduurzaming voor Museum Borg Verhildersum, Monique: ‘We willen hier een begin mee maken, zeker in de borg en de museumzaal in de boerderij die nog niet verwarmd zijn. We willen het hele jaar open kunnen zijn. Zeker nu we steeds mooiere tentoonstellingen herbergen, zoals de huidige over Ede Staal.’ Jenz vult haar aan: ‘Ik zou graag de samenwerkingsverbanden binnen de provincie bestendigen en daarvoor is de kennis en kunde van Monique hard nodig. Ik hoop de komende jaren in de volle breedte veel te kunnen betekenen voor het historisch, cultureel erfgoed van Groningen.’

Alleen door samen de Groninger geschiedenis te koesteren en te investeren in duurzame oplossingen, kan ervoor gezorgd worden dat het unieke Groningse erfgoed nog generaties lang kan blijven inspireren en een blijvende erfenis kan vormen voor de provincie en haar inwoners. Daarom roepen Jenz en Monique op om de handen ineen te slaan in de provincie: ‘Ons erfgoed is onvervangbaar, laten we samen voor het behoud daarvan werken.’

Over de samenwerking tussen waddenmusea

‘Zes musea langs de Groninger Waddenkust zijn gaan samenwerken: De Menkemaborg in Uithuizen, Museum Borg Verhildersum in Leens, Visserijmuseum in Zoutkamp, Museum Wierdenland in Ezinge, Openluchtmuseum het Hoogeland in Warffum en Kloostermuseum St. Bernardushof in Aduard. Ieder museum vertelt een deel van het verhaal van het leven langs de Groninger Waddenkust door de eeuwen heen. Wie alle musea bezoekt beleeft het verhaal van dit bijzondere gebied en de bewoners helemaal.’

Over de borgen in de provincie Groningen

‘De provincie Groningen kent een rijke historie, die sterk verweven is met het bestaan van borgen – versterkte herenhuizen die ooit dienden als statussymbool en toevluchtsoord voor de Groninger adel. Deze borgen, zoals de Fraeylemaborg, Verhildersum, Menkemaborg, Ennemaborg en de Allersmaborg, zijn omgeven door landerijen en grachten en weerspiegelen de economische en culturele bloei van Groningen. Hoewel veel van deze gebouwen verdwenen zijn, bieden de overgebleven borgen een unieke inkijk in het leven van vroeger. Ze vormen een essentieel onderdeel van het Groningse erfgoed en zijn van belang voor toerisme en cultuurbehoud in de provincie.’

Over Economic Board Groningen/Vrijetijdseconomie

Economic Board Groningen (EBG) is opgericht om de economische ontwikkeling en werkgelegenheid in de provincie Groningen te stimuleren, met speciale focus op het aardbevingsgebied. EBG werkt samen met ondernemers, overheden en kennisinstellingen om duurzame groei en innovatie te bevorderen. Een belangrijk initiatief van EBG is het programma Vrijetijdseconomie, dat zich richt op het versterken van toerisme en recreatie in de regio. Het programma stimuleert projecten die het culturele erfgoed en de natuur in Groningen onder de aandacht brengen, zoals wandel- en fietsroutes, musea en evenementen. Zo wordt niet alleen de lokale economie ondersteund, maar ook de aantrekkingskracht van Groningen. Het programma voert een deel van het uitvoeringsprogramma van de provincie Groningen uit.

Fotografie: Mascha Elzinga

Tekst: Kelly Brunninkhuis